.
.
Ehlader Araştırma Bölümü
Seyyid Yakub Pourmusavî
Özet
Bu makalenin amacı, Devrim Lideri’nin bakış açısına göre öğretmenin rolünü ve konumunu özet olarak gözden geçirmektir. İlgili teorik metinlerin ve kendisine ait konuşmaların gözden geçirilmesi şeklinde yapılmıştır. Sonuç olarak açıklamalarında her zaman öğretmenin toplumdaki rolüne ve değerli konumuna vurgu yapmıştır; Kendileri öğretmene İslami bakış açısıyla bakılmasının gerekliliğinin yanı sıra toplumun temellerinin atılmasında, dönüşümün oluşturulmasında ve toplumun geleceğini inşa etmesinde, ülkenin büyüme ve kalkınmasında, genç nesle rol model olmasında, (önemli) kişilerin yetiştirilmesinde, değerlerin istikrarını, emperyalist karşıtlığını ve destanlar yaratılmasında öğretmenin rolüne vurgu yapmış ve öğretmenlik mesleğini tarihi değere sahip ve en değerli meslek olarak görmüştür. Öğretmene saygı duyulması ve takdir edilmesini halkın tüm bireylerine farz bilmekte ve öğretmelere yapılan yatırımın çok faydalı bir yatırım olduğuna inanmaktadır.
Giriş
Öğretmenlik mesleği insanlık tarihi boyunca her zaman asil bir meslek olarak kabul edilmiş ve çeşitli toplumlarda özel bir değer ve prestije sahip olmuştur. Kur’an-ı Kerim ayetlerinde de öğretmenlik ve ilim öğrenmenin yüce bir yeri vardır. Yüce Allah’ın Kuran-ı Kerim’deki şu emri gibi:
يَرْفَعِ اللّٰهُّٰ الَّذٖينَ اٰمَنُوا مِنْكُمْۙ وَالَّذٖينَ اُو۫تُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍؕ
“… Allah sizden inananların ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini yükseltsin...”[1]
Ayrıca Yüce İslam Peygamberi’nin (sallallahu aleyhi ve alihi) bu bağlamda söylediği şu rivayet:
انی بعثت معلما
“Ben öğretmen olarak gönderildim.”[2]
İmam Humeyni (r.a) de öğretmenin rolü ve konumunun önemi hakkında şunları söylemektedir:
“Öğretmenin toplumdaki rolü peygamberlerin rolüdür, peygamberler de insanlığın öğretmenleridir. Çok hassas ve önemli bir roldür (bu) ve çok fazla sorumluluğu vardır.”[3]
Bu Kur’an ayeti, Nebevi hadis ve İmam Humeyni’nin (r.a) değerli sözü, tümü İslam kültüründe öğretmenin rolünün ve konumunun önemini göstermektedir. Bu nedenle dini metinlere göre insanın ilk öğretmeni Allah Teâla’dır. Allah’tan sonra peygamberler insanlığın öğretmenleridir. Üçüncü mertebede ise peygamberlerin halefleri olan imamlar (a.s) insanlığın öğretmenleridirler. Devrimin bilge lideri de değerli açıklamalarında öğretmenin toplumdaki konumu ve rolü hakkında birçok görüş dile getirmiştir. Bu makalede, Ayetullah Hamaneî’nin bakış açısına göre öğretmenin rolü ve konumu hakkında kısa bir inceleme yapılacaktır.
2. Devrim Lideri’nin bakış açısına göre öğretmenin rolü ve konumu
2. 1. Öğretmene bakışın türü
Her toplumdaki bireylerin mesleklere ve insanlara bakışı, içinde büyüdükleri toplumu yöneten ideolojiden türemektedir. Dolayısıyla toplumumuzun öğretmenlere bakış açısı, şüphesiz diğer düşünce ve inanç ekollerinin görüşlerinden çok farklı olan İslami öğretilere dayanmalıdır. Bu konuda İslam Devrim Lideri şöyle diyor:
“Öğretmene bakış, öğrenenin öğretmene karşı nezaketin, şükranın ve teslimiyetin doruğunda olduğu, halkın da öğretmene gerçek anlamda saygı duyduğu ve kıymet verdiği İslami bakış açısına göre olmalıdır. Öğretmenin toplumdaki itibarı ve statüsü, mantık ve İslami bakış açısıyla ihya edilmeli ve öğretmen milletin gözünde saygın, onurlu ve gerçek büyüklüğe sahip olmalıdır.”
2. 2. Öğretmenin insan yetiştirmedeki rolü ve özellikleri
Toplumda büyük insanların yetişmesi, yüce gönüllü, hırslı ve insancıl insanların gayret ve çabalarını gerektirir ve insan yetiştirme bir eğitim ve öğretim sisteminin ve buna bağlı olarak öğretmenlerin en önemli özelliği ve işlevidir ve insanlık tarihi boyunca her zaman Allah’ın peygamberlerinin ve evliyalarının sorumluluğunda olmuştur. Kendisi de evliyaların okulunda yetişmiş olan Devrim Lideri de (Ayetullah Hamaneî) öğretmenin bu alandaki rolü hakkında şunları söylüyor:
“Bir öğretmenin en önemli özelliği, birçok yeteneğe, duyguya, hissiyata ve kapasiteye sahip kişilerin emrinde olması ve öğretmenin çaba ve girişiminin bu çocukları ve ergenleri seçkin bilim adamları ve takvalı, salih, bilge ve yetenekli insanlar haline getirebilmesidir.”
Toplumun kuruluşunda ve mükemmelliğinde öğretmenin rolü ve konumu
Yüksek insani ve İslami niteliklerle bezenmiş gururlu ve ilerici bir topluma sahip olmak, bu toplumdaki insan hücrelerinin gelişim misyonundan sorumlu öğretmenlerin doğru performans göstermelerini gerektirir ve bu toplumun nihayetinin hayrı ve iyiliği, halkının çok yönlü sağlığına bağlıdır. Böyle bir toplumun temellerinin atılmasında öğretmenin rolü hayati önem taşır. Bu konu hakkında Devrim Lideri şöyle diyor:
“Öğretmenin yüce konumu ve eşsiz rolü, insani erdemlere, bilime ve apaçık bilgiye dayalı mükemmel bir toplumun temelindedir.”
“Bir öğretmenin doğru, iyi düşünülmüş ve şefkatli performansı, kültürel, ahlaki ve davranışsal birçok sorunun çözüldüğü toplumda kesinlikle sağlam bir temel oluşturabilir.”
“Hünerli, cihatçı ve şefkatli öğretmenlerin toplumun ilerlemesinde ve mükemmelleşmesindeki rolü, toprağı altına dönüştürmekten daha değerlidir.”
2. 3. Ülkenin kalkınmasında öğretmenin rolü
Ülkenin kalkınmasında ve ilerlemesinde toplumun her tabakasının payı vardır ve kendi yerinde görevlerini layıkıyla yerine getirmeleri gerekmektedir, bu doğrultuda, ülke kalkınmasının lokomotifi olan eğitim ve öğretim sisteminde öğretmenler önemli bir rol oynamaktadır.
Devrim Lideri, öğretmenlerin görev bilinci ve sorumluluğuna değinerek şöyle buyurmuştur:
“Ülkenin ileriye doğru hareketini sürdürmek için yaratıcı, düşünür, dindar, yenilikçi ve kendine güvenen insanlar yetiştirmede ve eğitmede öğretmenlerin rolü hayati ve çok büyüktür.”
2. 4. Öğretmenlerin model oluşturmadaki rolü
Her toplumda, özellikle İslam toplumumuzda, genç nesillere örnek olmaları, mutluluk ve mükemmellik yolunu izleyebilmeleri için uygun bir rol model olabilecek insanlar olmuştur ya da olacaktır. Bu arada, öğretmenler hem kendileri rol model olabilir ve hem de bireyleri, öğrettikleri kuşağa rol model olarak tanıtabilirler; Devrim Lideri’ne göre modelleme konusu en önemli konulardan biridir ve bu alanda öğretmenlerin rolünün önemli olduğuna inanmakta ve şöyle demektedir:
“Eğitim ve öğretimde öğretmen, gençlerin doğru bir şekilde yetiştirilmesinde ve toplumda ahlaki erdemlerin yaygınlaştırılmasında önemli bir role sahiptir ve ergenlere ve gençlere örnek olmalıdır. Ergenler ve gençler için de en iyi rol modeller şehitlerdir ve şehitlerin kıskançlık (namus), çalışkanlık, dürüstlük, sağlık, fedakârlık, yüksek vizyon, insanlarla, ebeveynlerle ve arkadaşlarla iyi geçinmek gibi değerli nitelikleri, günümüz genç neslin gözleri önüne sermelidir.”
2. 5. Öğretmenin destan yazmada ve değerlerin ayakta tutulması ve sürdürülmesindeki rolü
İslam toplumumuzda yaşanan değişiklikler ve gelişmeler her zaman milletin tüm üyelerinin mevcudiyetini, destansı eylemini ve istikrarını gerektiren iniş çıkışlarla karşı karşıya kalmış ve öğretmenler her zaman her sahnede destansı bir varlık göstermişlerdir. Devrimin yüce önderi, öğretmenler hakkında bilgi ve kesin malumatla şunları söylemiştir:
“Öğretmenlerin İslam Devrimi’nin çıkarları doğrultusundaki duruşları ve devrimden sonraki yıllarda uyanık (ve bilinçli) olmaları takdire şayandır. Bu çok değerlidir; bu yıllar boyunca da öğretmenler, her zaman devrimin çıkarlarının yanında yer aldılar. Örnek olarak öğretmen ve eğitimle meşgul olan öğrenci şehitlerinden bahsettiğimiz kutsal savunma ve dayatılan (İran-Irak) savaş meselesi; Farklı yerlerde başka örnekler de vardır. Destan (ve kahramanlığın) gerçekleşmesi, öğretmenler de dâhil olmak üzere halkın tüm üyelerinin coşkusunu ve rol oynamasını gerektirir.”
2. 6. Öğretmenin emperyalizm karşıtı rolü
Öğretmenlerin eğitim ve öğretim alanında çalışmalarının yanı sıra, emperyalizmin egemenliğini reddetme ve mazlumları destekleme konusundaki ilahi ve insani idealleri de göz önünde bulundurarak toplumun siyasi alanı da dâhil olmak üzere diğer alanlarda ve toplumumuzda anlayış ve görüş sahibi olmaları gerekir, Devrimin yüce lideri, öğretmenlerin bu ideale ve düşünceye bağlı kalacağından emin bir şekilde şöyle söylüyor:
“Sizler, yarını inşa edecek, küresel istikbarı (emperyalizmi) hayal kırıklığına uğratacak ve dünya mazlumlarının kalbindeki parlak umut noktasını canlı tutacak öğretmenler, eğitimciler ve genç nesilsiniz.”
2. 7. Öğretmenin geleceği inşa eden ve dönüştürücü rolü
Öğretmenler şu anda her ne kadar aktif olarak (eğitimle) meşgul olsalar da eylemlerinin sonucu gelecekte ortaya çıkacaktır ve tüm çabaları, öğrencileri mevcut perspektiften uzaklaştırmak ve arzu edilen geleceğe ulaşmak için yapıcı bir dönüşüm yaratmaktır. Devrimin yüce lideri, parlak bir geleceğe ulaşmak ve elimizdekilerle yetinmemek için (olaylara ve gelişmelere) gerçekçi bakma gereğini ve geleceği inşa etmede öğretmenlerin rolünü her zaman vurgulamış ve şöyle demiştir:
“Siz öğretmenler yarını inşa etmektesiniz. Öğretmen bir kişiye öğreterek ona tükenmez hazineden yararlanmanın anahtarını verir. Öğretmen, insanların bilinmez hayatlarını dünyanın bilinir hakikat ruhuna dönüştürür.”
2. 8. Din eğitimi ve kişiliklerin oluşumunda öğretmenlerin rolü
Eğitim, terbiye ve nefis tezkiyesi olmadan ve insan kişiliğinin tüm varoluşsal boyutlarının gelişimi sağlanmadan yapılan eğitim ve öğretim, İslam eğitim ve öğretim felsefesi açısından reddedilir ve beyhude bir iştir. Yani öğretmen, farklı bilimleri öğretmeye ek olarak, öğrencilerin dini ve manevi eğitiminde çaba sarf etmelidir. Ayetullah Hamaneî (Allah bereketini arttırsın) bu bağlamda şunları söylüyor:
“Öğretmenler, öğrencilerin dini ve manevi eğitiminden sorumludurlar.”
“Eğitim ve öğretimin gerçeğine ve öğretmenin konumuna dikkat edersek, onu değerli bir mücevherle uğraşıp onu yontarak ona değer katan birine benzetmemiz gerekir. Bu değerli taşlar, tüm özellikleri ve ayrıcalıkları ile gelecek nesilleri oluşturacak ve meydana getirecek kendi çocuklarımızdır, bizim çocuklarımızdır, milletin çocuklarıdır. Bu kişilikleri şekillendiren, onlarla uğraşan siz öğretmenlersiniz.”
“Çocukların ve gençlerin bireysel ve sosyal kişiliğini şekillendirmede öğretmenin rolü ve etkisi, ebeveynlerin, medyanın, sosyal konuların ve hatta ahlaki ve manevi kalıtsal faktörlerin etkisinin ötesindedir. Öne çıkan rolüyle bir öğretmen, inançlı, motive edilmiş, sabırlı, gelecek için umutlu, kamu yararına olan şeyleri takip eden, kişisel ve sosyal mükemmelliğin doruklarına ulaşmaya ilgi duyan, yenilikçi, düşünür ve araştırma odaklı bir insan yetiştirebilir.”
2. 9. Diğer meslekler arasında öğretmenin işinin değeri ve prestiji
Beşerî toplumlarda, toplumun ihtiyaçlarına göre, toplumdaki bireylerin onlardan sağladığı faydalara ve yerine getirdikleri ihtiyaçların miktarına dayanan çeşitli iş ve meslekler vardır. Bu meslekler birbirlerinden farklı bir değere ve itibara sahiptirler ve bunlar arasında İslam ekolünde öğretmenin değerinin özel bir yeri vardır. İslam Devrim Lideri, öğretmenlik mesleğinin diğer işlere kıyasla değeri hakkında şunları söylüyor:
“Öğretmen, ülkenin çocukları ve gençleri olan kıymetli taşların şekillendiricisi ve işleyicisidir ve buna göre öğretmenlik işi başka meslekler kategorisinde yer alamaz. Eğitmenlik ve öğretmenlik mesleğini, bir insanın geçimini sağlayabilmesi, ekmek kazanabilmesi ve hayatını yaşayabilmesi için sadece bir geçim aracı olan hayattaki diğer geleneksel işlerle aynı seviyeye yerleştirilmesi çok dar görüşlülüktür; bunun gerçekliği yoktur, durum böyle değildir, öğretmenlik diğer mesleklerin sırasında yer almaz, çok daha yüksektir.”
2. 10. Öğretmene saygı duymak ve onurlandırmak
Eğer öğretmenin işinin toplumda bir değer ve prestij varsa, o zaman toplum bireylerinin bu işi yapanlara saygı duymaları ve onları onurlandırmaları gerekir. Öğretmenlik mesleğine saygı duyma ve değer verme bağlamında, Devrim Lideri şöyle diyor:
“Bugün herkes, toplumun kültürel alanında ve insanların zihinlerinde öğretmene saygıyı her zamankinden daha çok yoğunlaştırmalıdır. Öğretmene saygı duymak ve kelimenin tam anlamıyla onu onurlandırmak, toplum kültüründe ve eğitim ve öğretimde çok olumlu etkiler bırakır.”
2. 11. Öğretmenin kendine güveni ve konumunu takdir etmesi
Öğretmenlere değer vermenin ve takdir etmenin ilk aşaması, öğretmenlerin kendilerinin kendi misyonlarına olumlu bakarak ve değerlerini takdir ederek özgüven kazanmaları ve kendi önemlerinin farkına varmalarıdır. Büyük Lider bu konuda şöyle diyor:
“Vatandaşlara, eğitim ve öğretim (kurumuna) ve öğretmenlerin kendilerine, öğretmenin saygınlığını ve konumunu takdir etmelerini tavsiye ediyorum. Öğretmenler yaptıkları işin etkisinin azamet ve büyüklüğünü her zaman göz önünde bulundururlarsa, inançları, motivasyonları, güdüleme ve çabaları iki katına çıkacaktır. Eğer öğretmen kendi pozisyonuna ve rolüne dikkat etmezse, arzu edilen ve ihtiyaç duyulan kişiler yerine (arzu edilmeyen başka) insanları topluma kazandırabilirler.”
2. 12. Öğretmen olmanın büyük gururu
Hak ve hakikati apaçık olan İslam’ın bilime, âlimlere ve öğretmenlere verdiği büyük önem göz önüne alındığında, şüphesiz, Devrim Lideri’nin dediği gibi, öğretmenlik mesleğini seçenlere büyük bir şeref ve onur verilecektir:
“İslam toplumunda eğitim ve öğretim alanında faaliyet gösterme şerefine nail olan veya Allah’ın izniyle gelecekte faaliyet gösterecek olan siz değerli öğretmenler, kardeşlerim ve bacılarım; bu gerçekten büyük bir onurdur.”
2. 13. Öğretmenin konumunun tarihsel değeri
Öğretmenlik, insan hayatının başlangıcından beri hep var olan ve her devirde kendine has değeri ve önemi olan bir meslektir ve bu konu İslam toplumunda İslam dininin başlangıcından ve ortaya çıkışından beri üzerinde dikkatle durulan bir konudur. Ayetullah Hamaneî bu konu hakkında şöyle diyor:
“Eğitim ve öğretim meselesi, bir muhataba ve insana hayat verme ve ona can katma meselesidir. İslam’dan bin yüz yıl, iki yüz yıl sonra, farklı zamanlara göre ülkemizde ilim, eğitim ve öğretimin genişliği sağlanmışken, öğretmen manevi olarak yüksek bir değere sahiptir.”
2. 14. Öğretmene yatırım yapmak
Toplumun gelişmesi için çeşitli kaynaklara ve faktörlere yatırım yapılması kesin bir şeydir ve bu da eğitim ve öğretim alanında ve özellikle herhangi bir toplumun ilerlemesinin temeli olarak kabul edilen insan faktörleri [öğretmenler] alanındadır. Devrimin yüce lideri, öğretmenlerin önemini ve onlara yatırım yapılması gerektiğini vurgulayarak şöyle diyor:
“Bir ülke zafere ulaşmak, refah ve zenginliğe ulaşmak, bilime ve bilimsel mükemmelliğe ulaşmak istiyorsa, beşerî topluma cesur, özgür, anlayışlı, akıllı, bilge ve düşünür insanlar kazandırmak istiyorsa, bu temel altyapıyı düzeltmesi gerekir; Çocukluk ve ergenlik eğitiminin alt yapısı bu öğretmenin ihtişam ve itibarıdır. Bu nedenle öğretmene çok saygı duyulmalıdır. Öğretmende gerekli hazırlığı oluşturmak için çok zaman harcanmalıdır. Eğitim ve öğretimin etkili ve doğru yönde olduğu bir mekanizmanın hazırlanması için çok fazla yatırım yapılması gerekmektedir.”
3. Sonuç
İslam kültüründe öğretmenin adı o kadar büyüktür ki, bu apaçık dinin metinlerinde pek çok yerde o kadar çok yüceltilir ki, her şeyi bilen Allah, kendisine öğretmen demiştir ve Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve alihi) de şöyle buyurmuştur:
انی بعثت معلما
“Ben öğretmen olarak gönderildim.”
Aşkın İslam okulunun mirasçısı ve yetiştirdiği İslam Devrimi’nin Yüce Lideri ki kuşkusuz onun görüşleri de öz Muhammedi (sallallahu aleyhi ve alihi) İslam’ın kutsanmış öğretilerinden türemiştir, bu makalede eğitim ve öğretimin en temel unsurlarından biri olan “öğretmen” hakkındaki görüşleri sunulmuştur. Açıklamalarına kısaca baktığımızda, onun öğretmenlere karşı özel bir bakış açısına sahip olduğunu ve insan karakterinin çok yönlü gelişiminde, mükemmel ve yüce bir toplumun kuruluşunda öğretmenin rolünü ve konumunu vurguladığını ve tüm halka öğretmenlere karşı ihtiram göstermelerini tavsiye ettiğini görürüz. Kendileri öğretmenlerle yaptığı tüm toplantılarda, öğretmenlerin ciddi sorumluluklarını ve ağır görevlerini göz önünde bulundurarak, bu tabakaya kendi konumlarını takdir etmelerini tavsiye etmekte ve genç neslin eğitiminde ve ülkenin her yönden kalkınmasında benzersiz rollerini vurgulamaktadır.