Kötü biriyle arkadaştan sakın. çünkü o, bir ateş parçasıdır; ne sevgisi yarar sağlar ne vefası...
Bazıları, çıkarcılıklarından dolayı her şeyi ve herkesi kendi lehinde kullanmak ister. Bu tür insan önce farklı hile, düzen ve oyunlarla temiz ve saf insanları kendine çeker ve sonra da çirkin emelleri doğrultusunda kullanır.
İlâhî önderler, imanlı insanları bu tür insanlarla arkadaşlık ve birliktelikten her zaman sakındırmış ve bu tür insanların, insanın yücelmesine ve olgunlaşmasına engel olduğuna dikkat çekmişlerdir.
Yüce Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur:
Kötü biriyle arkadaşlıktan sakın. çünkü o, bir ateş parçasıdır; ne sevgisi sana yarar sağlar ve ne de ahdine vefa eder.[1]
Bir şiirde şöyle geçer:
Ta tevanî mî gorîz ez yari bed
Yari bed, bedter buved ez mari bed
Mari bed tenha to ra ber can zened
Yari bed ber can o ber iman zened.
Yani:
Gücün yettiğince kötü dosttan kaçın
Kötü dost, kötü yılandan da kötüdür
Kötü yılan, yalnızca bedenine zarar verir
Kötü dost hem canına, hem imanına ziyan verir.
Müminler Emiri Ali (a.s), Maliki Eşter'e hitap ederek şöyle buyurmuştur:
İyilerle kötüler senin gözünde aynı olmamalıdır. çünkü bu, iyilerin iyiliklere rağbet etmemesine ve kötülerin de yaptıklarını alışkanlık hâline getirmesine neden olur.[2]
Uzak durulması ve kaçınılması gereken kişilerin bazı özellikleri şöyle sıralanabilir:
1 Zulüm ve Haksızlık
Kötü arkadaşın en belirgin vasıflarından biri zulüm ve çıkarcılıktır. Böyle alçakça bir huyu olan kimse ile asla arkadaşlık edilmemelidir.
İmam Zeynelabidin (a.s) şöyle buyurmuştur:
Günahkârlar ile arkadaşlıktan, zalimlere yardımdan ve bozguncularla oturup kalkmaktan sakının. Onların fitnesinden kaçının ve konumlarından uzaklaşın.[3]
Müminler Emiri Ali (a.s) şöyle buyurmuştur:
Zalimlerin evlerine gitmekten sakın, onlarla arkadaşlık etme, onların yanında çalışma. Sakın onlara uymayasın ve meclislerinde bulunmayasın.[4]
2 Hiyanet
Hiyanet, münafıklığın[5] ve küfrün[6] kaynağıdır ve aynı zamanda da münafıkların ve İslâm düşmanlarının özelliklerinden biridir.
Konu hakkında Hz. Peygamber'den (s.a.a) birkaç hadis:
Bir Müslümana hıyanet eden kimse bizden değildir.[7]
Münafığın üç özelliği var: Konuştuğunda yalan söyler, güvenildiğinde hıyanet eder ve söz verdiğinde vefa etmez.[8]
Hainin alameti dörttür: Allah'a itaatsizlik, komşulara eziyet, dostlara düşmanlık ve azgınlara yakınlık.[9]
3 Yalan
Yalan, toplumda fesadın en önemli etkenlerinden biridir. Hadisler, yalanı en çirkin söz[10], en kötü günah[11] ve en kötü huy[12] olarak tanımlamıştır.
İmam Hasan Askerî (a.s) şöyle buyurmuştur:
Bütün kötülükler bir eve bırakılmıştır ve bu evin anahtarı yalan konuşmaktır.[13]
İmam Muhammed Bâkır (a.s) şöyle buyurmuştur:
şüphesiz ki yalan imanın hüsranıdır.[14]
Yalan konuşan kimse, yalan sözlerinden dolayı halk nezdindeki itibarını kaybeder ve kimse onun konuşmasına değer vermez.
Müminler Emiri Ali (a.s), yalancılarla arkadaşlığın tehlikesi hakkında şöyle buyurmuştur:
Sakın yalancının arkadaşlığından. çünkü o serap gibidir; uzağı sana yakın ve yakını da uzak gösterir.[15]
4 Diğer çzellikler
Edepsizlik, takva alanında zayıflık, söz taşımak, çıkarcılık, bilgisizlik, korkaklık, alenî günah işlemek, cimrilik, küstahlık, ahlâksızlık, çok beklentili olmak, vefasızlık, lakaytlık... kötü arkadaşın sahip olduğu özelliklerin bazılarıdır.
Kötülerle Arkadaşlığın Sosyal Etkileri
Uygun olmayan kimselerin arkadaş olarak seçilmesi, özellikle de gençlerin dalalete düşmesinde çok etkilidir. Bu tür insanlarla arkadaşlık etmek dine de, dünyaya da zarar verir ve insanı itikadî, siyasî, malî... açıdan yozlaştırır. Kötü arkadaş, özellikle gençlerin bireysel ve sosyal normsuzluklarında çok güçlü bir etkendir.
Gençlik dönemine girme aşamasında olanlar ve gençler arasındaki sosyal bozuklukların sonuçları araştırıldığında, onları yozlaştıran en önemli etkenin kötü kişilerle arkadaşlık olduğu sonucu ortaya çıkacaktır.
Buna göre kötülerle arkadaşlık bireysel, ruhsal ve manevî zararlara neden olduğu gibi, sosyal normsuzlukların da büyük bir bölümü, uğursuz ve şeytanî ilişkilerin ürünüdür. Sigara alışkanlığı, uyuşturucu madde bağımlılığı, cinsel sapmalar, hırsızlığın farklı türleri, terör eylemleri, cinayetler... sağlıksız ve yanlış arkadaşlıkların ürünüdür.
Müminler Emiri Ali (a.s), kötülerle arkadaşlık etmekten şöyle sakındırmıştır:
Alenî olarak günah işleyenlerle ve zalimlerle asla arkadaşlık etmeyin. çünkü onlar, yapmış oldukları kötülükleri iyi gösterir ve sizi de kendilerine uydurmaya çalışırlar.[16]
Kur'ânı Kerim, kıyamet yolcuları arasında geçen konuşmaların bir bölümünü şöyle aktarmaktadır:
Cennetlerdedir onlar, sorarlar, konuşurlar, mücrimlerin hâlinden. Nedir derler cehenneme sokan sizi? Derler ki: "Namaz kılmazdık, yoksulu doyurmazdık ve boş lâflarla azgınlığa dalanlarla biz de dalardık.[17]
Kurtuluş Yolları
İnsanın bütün hareketleri ve hayat programları olgunluk yönünde olmalıdır. Geçen konularda açıkça görüldüğü gibi günah ehli ile arkadaşlık, insanın ruhunda, davranışlarında ve sözlerinde olumsuz etki bırakır. Bu yüzden insan, öncelikle arkadaş seçiminde gereken dikkati göstermeli ve de her arkadaşlık ilişkisiyle olgunluğu sarsılmayacak türden yerleşik ilkeleri olmalıdır.
Eş seçiminin, iş seçiminin, hayat tarzı edinmenin, arkadaşlık geliştirmenin... manevî olgunluk alanında kendine has etkisi olduğundan dolayı insan ve özellikle de gençler, bütün bu konulara özen göstermelidir.
Sözü edilen kimselerden kurtulmanın iki yolu vardır: İlmî yol ve amelî yol.
1 İlmî Yol:
Bu tür ilişkilerin doğurduğu ve insanı yokluk eşiğine getirdiği kötü ve alçaltıcı sonuçları hakkında insanın düşünmesi ve araştırma yapmasıdır kastettiğimiz şey. Kötülerle arkadaşlığın uğursuz sonuçlarını göz önünde bulundurmak, insanı, bu tür ilişkileri yeniden gözden geçirmeye çağıracaktır. İnsan yüce Allah'ın bahşettiği ihtiyar ve seçim gücünü kullanmalı, gelişmesine ve olgunlaşmasına engel olan her şeyden uzak durmalıdır. Bu, fıtratın ve aklıselimin gereğidir.
2 Amelî Yol:
Bu tehlikeyi defetmenin amelî yolu, mümkün mertebe o insanı aydınlatma ve hidayet etme yönünde gayret etmek ve de kişinin durumuyla uyumlu olan aklî ve duygusal yöntemler kullanarak hataya düşmesini önlemektir. İnsan kendisini böyle bir konumda görmüyor ve bu ilişkiyi sürdürmekle yanlışa düşmekten korkuyorsa, şüphesiz ki akıl ve fıtratın hükmü gereği bu ilişkiyi bitirmelidir. Ancak ruh ve beden bakımından zarar görmeden önce ayrılık hazırlıklarını yapmalıdır.
Burada dikkat edilmesi gereken nokta, kötü arkadaşlarla ilişkiyi birden değil, aşamalı olarak kesmektir. çünkü hiçbir şey yokmuş gibi ansızın aradaki bağları koparan bir kimse, zarar ve saygısızlık görebilir. Bu zarar ve tehlikeden de korunmak için onlarla birlikteliğini azaltmalı ve bir süre sonra ilişkisini tamamen kesmelidir.
Bu sınırlı ilişkinin dahi din ve dünyasına büyük bir zarar vermesi ve büyük sorunlar çıkarması durumunda, bilirkişilerle danışarak onların direktifleri doğrultusunda ilişkisini hemen ve tümüyle kesmelidir.
şimdi kötü arkadaştan uzak durmanın yollarını az ve öz olarak, ama daha belirgin ve somut bir şekilde örneklendirelim.
a) Bilgili İnsanlarla Birliktelik
İnsanın başkalarıyla olan ilişkisi ölçüler üzerine kurulmalıdır, bu ölçüleri belirlemek ve edinmek ise bilgi gerektirir. şüphesiz ki bilgi, her adım ve her hareketin öngereksinimidir. Müminler Emiri Ali (a.s) şöyle buyurmuştur:
Hiçbir hareket yoktur ki sen onda bilgiye muhtaç olmayasın.[18]
Yine şöyle buyurmuştur:
Bilgisizi ancak ifrat veya tefrit hâlinde görürsün.
Bilinmelidir ki din âlimleri ve bilgeler, çağımızda peygamberlerin varisleri ve hidayet öncüleridir. Onlar ayetlerin, hadislerin, akıl ve fıtratın hükmü uyarınca canları hidayete girişirler. İslâm dini, gerçek din âlimleriyle ve din alanındaki uzmanlarla ilişki geliştirilmesine ve birliktelik sağlanmasına önemle vurgu yapmıştır.
Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurmuştur:
Âlimlere sorun, bilgelerin arasına karışın ve yoksullarla oturup kalkın.[19]
Bu tür bir ilişki bireysel, sosyal ve siyasî hayatın bütün aşamalarında ve de fikrî, amelî, ahlâkî ve irfanî boyutlarda insanın yüce kişiliğinin oluşum ve şekillenmesinde belirleyici bir etkiye sahiptir.
İlâhî öğreti ve irfan üstadıyla özel bir ilişkinin kurulması gerekliliği, bu yazıya sığmayacak kadar geniş bir konudur.
b) İyilerle Bağlantı Kurmak
İnsan, başkalarıyla ilişki kurmaya ihtiyaç duyar ve hatta bunun, yaratılışsal bir gereksinim olduğu da söylenebilir. İnsan bu ihtiyacını temin ederken, olgunluk araç ve basamağı olarak kullanmalıdır, onu. İyilerle arkadaşlık etmek o kadar önemli bir konudur ki, İmam Hüseyin'in (a.s) Aşura ziyaretinde şöyle geçer:
Sizi ve dostlarınızı tanımakla beni şereflendiren, düşmanlarınızla düşmanlık rızkını bana veren Allah'tan dilerim ki, beni dünyada ve ahirette sizinle birlikte kılsın.
çrnek insanî huylara ve olgun ahlâkî erdemlere sahip olan arkadaşlar bulmak zor olduğundan dolayı, dalkavuk ve iki yüzlü insanların oyununa gelmemeye dikkat ederek iyi arkadaşlar aramak gerekir. çünkü iyilerle arkadaşlık, yalnızlıktan çok daha iyidir. İyi arkadaş bulamayan insanın yalnız kalması, kötülerle arkadaşlık kurmasından daha üstündür.
Hz. Peygamber (s.a.a) şöyle buyurmuştur:
Salih biriyle arkadaşlık yalnızlıktan ve yalnızlık ise, kötü ile arkadaşlıktan daha hayırlıdır.[20]
Araştırma aşamasında bulunan insan, arkadaşlık yapabileceği uygun kimseyi bulduğunda bazı noktalara dikkat etmelidir:
– Gerekli ölçüde denemedikçe ona itimat etmemelidir. İtimat etmemek, kötümser olmak anlamına gelmez; bilakis bu, durumun gereği ve hatta kutsal bir önlemdir. Arkadaşların nasıl ve ne ile denenmesi gerektiği hususunda hadislerin bildirdiği bazı ölçüler vardır ve onların bazıları şöyledir: Namazı ilk fazilet vaktinde kılmak, hayırsever olmak, doğru konuşmak, hakkı söylemek, affedici ve bağışlayıcı olmak, sır saklayıcı olmak, acıyı paylaşmak ve kötü günlerde yalnız bırakmamak... Bu durumlar, özellikle yolculukta ve acı günlerde daha iyi teşhis edilebilir.
– Arkadaşlık haklarını tamamıyla gözetmek.
– Onun hiçbir söz ve düşüncesini ölçmeden, biçmeden kabul etmemek ve arkadaşlığın hiçbir alanında aşırılığa gitmemek.
– Arkadaşlığa başlarken karşılıklı beklentileri azaltmak. çünkü imkânsızlık nedeniyle bazı beklentileri karşılayamamak, soğumaya ve uzaklığa neden olabilecektir.
şimdi bu noktalara dikkat çeken bazı hadisleri gözden geçirelim:
İmam Cafer Sâdık (a.s):
Sakın arkadaşına sonsuz derecede güvenme.[21]
İmam Ali (a.s):
Her şeyin yenisini, ancak arkadaşların en eskisini ve arkadaşlığını sınavla kanıtlayanını seç.[22]
İmam Ali (a.s):
Dostunu ihtiyatla sev; çünkü bir gün düşmanın olabilir.[23]
İmam Ali (a.s):
Denemeden önce dostuna güvenme.[24]
c) İstişare
Arkadaşlığın çok hassas ve çok önemli rolü olduğundan dolayı gerekli bilgi ve tecrübeye sahip kimselerin görüş ve tavsiyelerini almak çok faydalı olacaktır. İstişare, arkadaş bulmada insana yardımcı olabileceği gibi, arkadaşlığın niteliğini ve sağlıklılığına güveni kontrol altında tutmada da çok önemlidir.
Arkadaşlar arasında sorunların çıkması durumunda, bilinçli ve bilge insanların görüşlerine baş vurmak faydalı ve sorunları çözümleyici olabilecektir. Bu bağlamda dikkat edilmesi gereken şey, istişare edilen ve görüşlerine baş vurulan kişilerin durum ve konudur.
Ehlibeyt'ten rivayet edilen hadisler, istişarenin çok önemli bir konu olduğu yönündedir.
Yüce Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur:
İstişare eden bir kul asla bedbaht olmaz.[25]
Müminler Emiri Ali (a.s) şöyle buyurmuştur:
İstişareden daha güvenilir destek olmaz.[26]
Yine şöyle buyurmuştur:
İstişare eden kimse başarı yönündedir.[27]
d) İyiliği Buyurmak ve Kötülükten Sakındırmak
İnsan, arkadaşının kötü ve yanlış davranışlarının bilgisizlikten kaynaklanması durumunda, insanî sorumluluğunun ve arkadaşlığının gereği olarak iyiliği buyurmalı ve kötülükten sakındırmalıdır.
Güzelliğe ve temizliğe davet ve de pislikten uzaklaştırma, doğru ve şartlarına uygun olarak yapılırsa, çoğu durumlarda günahkârın kurtulmasına neden olacaktır. İyiliği buyurmak ve kötülükten sakındırmak, gerçekleştiği alan oranında toplumun oluşumuna katkı sağlayacaktır.
İyiliği buyurmak ve kötülükten sakındırmak, insan hayatının bütün aşamalarında yapıcı olduğundan dolayı din ağacının sağlam dallarından sayılmıştır.
Bu iki ilâhî farizayı yerine getirmek, dünya cennetinin şekillenmesine neden olacaktır. çünkü bu, dinî bir toplumda insanın emniyet, huzur, gelişme ve kalkınmasını en güzel şekilde temin edecektir.
e) Hicret
Peygamberlerin en önemli mesajlarından biri, maddî ve manevî hicrettir. Hicret sayesinde insan, hak yolunda ilerleyebilir; mutlak aşk ve hakikat kapısını aralayabilir. İnsan günahtan ve hakka itaatsizlikten kurtuluşa hicret etmelidir.
Yüce Allah hüccetini tamamlamış ve hicret imkânlarını tümüyle insanın yetkisine bırakmıştır. İnsan manevî hicretle itaatsizliğin, büyüklenmenin ve nefsperestliğin her türünden kendini kurtarabilir.
Bu bağlamda aktarılan bir hadis şöyledir:
Muhacir, kötülüklerden hicret eden kimsedir.[28]
İmam Humeyni (r.a), "Allah yolunda yurdundan göçen, yeryüzünde barınacak birçok yerler bulur, ferahlığa erer ve kim, Allah ve Peygamberi uğrunda evinden çıkıp hicret eder de sonra ona ölüm gelip çatarsa onun ecri Allah'a aittir ve Allah suçları örter rahîmdir."[29] ayetinin bir anlamının da manevî hicret olduğunu açıklamıştır.
İmanlı insan, kendisini uygunsuz bir ortamda bulduğunda ve uygunsuz kişiler arasında gördüğünde, onları hidayet etme gücüne sahipse, öncelikle sorumluluğunun gereği olarak bunu yapmalı, iyiliği buyurmanın ve kötülükten sakındırmanın aşamalarına göre hareket etmelidir. Hidayet etme gücüne sahip olmaması durumunda ise, o bozuk çevreden kendisini kurtarmalıdır.
İnsan, kendisini ciddi olarak tehdit eden böyle bir çevre ve ortamdan kurtulmak için bazen yerindenyurdundan ayrılmalı ve hicret etmelidir. Herkes, ilk aşamada kendisini pisliklerden ve kötülüklerden kurtarmakla görevlidir.
Yüce Allah şöyle buyurmaktadır:
Ey inananlar, siz, kendinize bakın; doğru yolu buldunuzsa sapık kişi, size bir zarar veremez.[30]
İnsan, kendisine bırakılan büyük görev ve sorumluluğu yerine getirmekle yükümlü olduğundan dolayı bu doğrultuda karşılaşabileceği her türlü engel karşısında mücadele etmelidir. Bu mücadelenin bir örneği de hicret etmektir. Kur'ânı Kerim, işledikleri günahlar hakkında bahane getirenlere şöyle buyurmaktadır:
Melekler, nefislerine zulmedenlerin canlarını alırken ne hâldeydiniz derler. Onlar da, yeryüzünde derler, âciz kişilerdik biz. Melekler, Allah'ın yeri geniş değil miydi derler, siz de hicret edeydiniz. İşte onlardır yurtları cehennem olanlar ve orası, ne de kötü bir yurttur.[31]
Ortamı değiştirmek, pekala ruhsal ve eğitsel açıdan hayat tarzının değişmesine neden olabilecektir. çünkü insan, kendisini yeni topluma uydurmaya çalışacaktır.
Buna göre günahtan, bozuk ortamdan ve kötü kişilerden hicret etmek bir gerekliliktir. Her ne kadar yuvayı terk etmek ve akrabalardan ayrılmak acı ve zor bir durumdur, ancak bu hicrette büyük bir mükâfatın yattığı unutulmamalıdır. çünkü bu, olgunluk yönünde atılan bir adımdır ve kurtuluşa neden olur.
İnsanın, imanını koruyamadığı, dininin hüküm ve yasalarını öğrenemediği için hicret ettiği yere tekrar dönmesi, hadisler açısından büyük günahlardan biridir.
f) Diğer Yollar
Arkadaş seçmenin yollarından bir diğeri mescide sığınmaktır. Sürekli ve programlı olarak mescitte bulunmak, kötülerden uzaklaşma ve iyilerle yakınlaşma sağlayacaktır.
Mescit, her boyutuyla dini savunma siperidir. Bu siperde bulunan kimse ruhsal, fikrî, ahlâkî ve amelî afetlerden korunacaktır.
İmam Humeyni (r.a) mescit hakkında şöyle buyurmuştur:
Mescit siperdir ve siperleri koruyun.
Kötü arkadaşlardan kurtulmanın başka yolları da vardır. Allah erleriyle manevî bağ oluşturmak, dua etmek ve Ehlibeyt'ten yardım dilemek sayesinde iyi dostlar bulmak, kötü arkadaş tuzağından kurtulmada etkili olabilir.
Yüce Allah'tan acizâne diliyoruz ki, kendi evliyası ve erleriyle arkadaşlık nimetini bizlere de inayet buyursun.
[1] Kenzü'lçmmal, c.9, s.45
[2] Nehcü'lBelâğa, 53. mektup
[3] Tuhefu'lUkûl, s.183
[4] Sefinetu'lBihar,: c.2, s.108
[5] İmam Ali (a.s): "Munafıklığın başı hiyanettir." (Müstedrekü'lVesâil, c.2, s.506)
[6] İmam Ali (a.s): "Küfrün başı hiyanettir." (Müstedrekü'lVesâil, c.2, s.506)
[7] Vesailu'şşia, c.8, s.570
[8] Tuhefu'lUkûl, s.9
[9] Tuhefu'lUkûl, s.17
[10] İmam Ali (a.s): "En çirkin söz yalandır." (Nehcü'lBelâğa, 83. hutbe)
[11] İmam Ali (a.s): "En çirkin iş yalandır." (Gurer ve Dürer, s.175)
[12] İmam Ali (a.s): "En kötü ahlâk yalan ve ikiyüzlülüktür." (Gureru'lHikem, s.443)
[13] Biharu'lEnvar, c.72, s.263
[14] Sefinetü'lBihar, c.2, s.473
[15] Vesailu'şşia, c.12, s.33
[16] şerhu Nehci'lBelâğa, İbn Ebi'lHadid, c.20, s.369
[17] Müddessir, 4045
[18] Biharu'lEnvar, c 74, s.268
[19] Tuhefu'lUkûl, s.34
[20] Biharu'lEnvar, c.74, s.189
[21] Biharu'lEnvar, c.74, s.173
[22] Gureru'lHikem, s.128
[23] Nehcü'lBelâğa, hikmetli sözler, hadis: 268
[24] Gureru'lHikem, s.805, hadis: 95
[25] Nehcü'lFesaha, hadis: 1637
[26] Vesailu'şşia, c.1, s.424, hadis: 2
[27] Vesailu'şşia, c.1, s.424, hadis: 5
[28] Usulu Kafî, c.2, s.235
[29] Nisâ, 100
[30] Mâide, 105
[31] Nisâ, 97