"Hiç şüphesiz, biz onu (Kur'ân'ı) Kadir Gecesi'nde indirdik. *Sen ne bilirsin Kadir Gecesi nasıl bir gecedir?! * Kadir Gecesi bin aydan daha hayırlıdır. O gecede melekler ve Ruh, Rablerinin izniyle her işle (insanların mukadderatıyla, hayır ve bereketlerle) inerler. * O gece şafak doğuncaya kadar, selâmdır (selâmetle birliktedir)."
TEFSİR:
Soru 1: Kadir Gecesi'nin en önemli özelliği nedir?
Cevap: Kadir Gecesi'nin en önemli özelliği, hiç kuşkusuz Kur'ân'ın bu gecede indirilmesidir. Bu muhteşem olay, Kadir Gecesi'nin faziletine fazilet katmıştır.
Soru 2: Acaba Kadir Gecesi'nin ramazan ayında olduğunu nasıl anlıyoruz?
Cevap: Kur'ân'daki iki ayeti yan yana getirdiğimizde bu sorunun cevabı ortaya çıkmaktadır. Bir ayette Allah-u Tealâ, Kur'ân'ın ramazan ayında indirildiğini söylüyor: "Ramazan ayı öyle bir aydır ki, onda Kur'ân indirilmiştir." (Bakara, 185) Bu surede ise Kur'ân'ın Kadir Gecesi'nde indiğini ortaya koyuyor. Böylece Kur'ân'ın indirildiği Kadir Gecesi'nin ramazan ayında olduğunu anlıyoruz.
Soru 3: Kadir Gecesi ramazanın hangi gecesidir?
Cevap: Kur'ân-ı Kerim'de bu konuda herhangi bir açıklama yapılmamıştır. Ancak Şiî ve Sünnî kaynaklı hadislerde bu konuda çeşitli açıklamalar vardır. Ramazanın 1. gecesi, 17. gecesi, 19. gecesi , 21. gecesi, 23. gecesi, 27. gecesi ve 29. gecesi, nakledilen rivayetler arasında. Ancak Sünnî kaynaklarda en çok ihtimal verilen gece, 27. gece; Şiî kaynaklarda ise 19, 21 ve 23. gecelerdir. Birçok rivayette ise, bu gecenin ramazanın son on gecesi arasında yer aldığı söylenmektedir. Ehl-i Beyt İmamları'ndan nakledilen hadislerden 23. gecenin Kadir Gecesi olma ihtimali daha çok anlaşılmakla birlikte, İmamlarımız, bunu açık bir şekilde beyan etmekten bilinçli olarak kaçınmış ve bu üç gecenin üçünün de ibadet, dua ve istiğfarla geçirilmesini tavsiye etmişlerdir. Bazı hadislerden de istifadeyle, müfessirler bu konuda şöyle demişlerdir:
"Yüce Allah, dostlarını kulları arasında saklamıştır; o yüzden Allah'ın hiçbir kulunu hor ve hakir görmemek lâzım; kim bilir belki o, Allah'ın dostu, velisidir? Rızasını amellerin arasında saklamıştır; bu yüzden hiçbir iyi ameli küçük ve önemsiz görmemek gerekir; kim bilir belki Allah'ın rızası ondadır? Gazabını günahlar arasında saklamıştır; bu yüzden hiçbir günahı küçümsememek gerekir; kim bilir belki Allah'ın gazabı ondadır? Kabulünü dualar arasında saklamıştır; bu yüzden hiçbir duayı küçük ve önemsiz görmemek lâzım, kim bilir belki kabul olacak dua odur? Ölüm zamanını saklı tutmuştur; onun için her zaman ölüm için hazırlıklı olmak gerekir. İşte bunlar gibi Kadir Gecesi'ni de geceler arasında saklamıştır ki insanlar, Kadir Gecesi olması muhtemel bütün gecelere önem versinler."
Bir hadiste ise şöyle denmektedir: "19. gecede kaderler belirlenir; 21. gecede muhkemleşir; 23. gecede ise imzalanır."
Belki de maksat, Peygamber'in veya zamanın hüccetinin imzasından geçmesidir. Zira biliyoruz ki, bu gecede inen melekler ve Ruh, Peygamber'in zamanında ona, ondan sonra ise zamanın hüccetine inerek mukadderatı ona sunarlar.
Soru 4: Neden surenin başında Allah-u Tealâ tek olduğu hâlde "Biz" tabirini kullanmıştır?
Cevap: Allah-u Tealâ'nın, "Biz onu Kadir Gecesi'nde indirdik..." tabirindeki "Biz" ifadesi, indiren zat-ı mukaddesin azamet ve yüceliğini ifade etmek içindir. Yine kendisiyle birlikte vahyin inmesine vasıta olan melekleri de kapsamına almak için olabilir.
Soru 5: Bu surede Kur'ân'ın Kadir Gecesi'nde indiği ifade ediliyor. Oysa biz Kur'ân'ın 23 yıl boyunca tedricî olarak indiğini biliyoruz. Acaba bu zahirî çelişkiyi nasıl ortadan kaldırabiliriz?
Cevap: Bazıları "Kur'ân'ın Kadir Gecesi'nde indirildiğinden maksadın, bu gecede indirilmeye başlanmış olmasıdır." demişlerse de, bu tutarlı bir görüş değildir. Zira "onu" diye ifade edilmesinin zahiri, Kur'ân'ın bütününü kapsamaktadır. Kaldı ki, Kur'ân'ın ilk ayetlerinin Kadir Gecesi'nde indiğini ispatlayan delil yoktur. Tam aksine ilk inen ayetler olarak bilinen Alak Suresi'nin ilk ayetlerinin, Resulullah'ın peygamberliğe seçildiği günde indiği kesindir. Resulullah'ın peygamberliğe seçilişi ise, ramazan ayında değil, recep ayında gerçekleşmiştir.
Bu konuda söylenen en mantıklı cevap şudur: Kur'ân-ı Kerim'in iki şekilde indirilişi söz konusudur. Bir defasında, Kur'ân'ın hakikatleri toplu hâlde Allah Resulü'nün mübarek kalbine indirilmiştir ki, Kadir Gecesi'ndeki indirilişten maksat budur. Diğer indirilişi ise, tedricî indirilişidir ki, 23 yıl boyunca gerçekleşmiştir.
Soru 6: Acaba Kadir Gecesi İslâm öncesi diğer ümmetlerde de var mıydı, yoksa bu, İslâm ümmetine has bir meziyet midir?
Cevap: Birçok hadisten Kadir Gecesi'nin Allah tarafından İslâm ümmetine verilen bir meziyet olduğu anlaşılmaktadır. Bazı tefsirlerde şöyle nakledilmektedir: "Bir gün Allah Resulü şöyle buyurdu: 'İsrail Oğulları'ndan birisi bin ay cihad elbisesini üzerinden çıkarmadan, sürekli cihad hâlindeydi veya cihada hazır vaziyette bekliyordu.' Bunu duyan bir grup ashap buna şaşırmış ve kendilerinin de böyle bir fazilete sahip olmalarını arzu etmişlerdi. İşte bunun ardından Allah-u Tealâ Kadir suresini indirerek, Kadir Gecesi'nde yapılan ibadet ve itaatin bin aydan daha üstün olduğunu beyan etmiştir." (ed-Dürr'ül-Mensur Tefsiri, c.6, s.371)
Soru 7: Acaba Kadir Gecesi sadece Resulullah'ın zamanına mı aitti, yoksa kıyamete kadar bütün zamanlar için geçerli midir?
Cevap: Suredeki "O gecede melekler ve Ruh iner..." cümlesindeki "iner" fiili, geniş zaman için olduğundan dolayı, bunun bütün zamanlar için olduğu anlaşılmaktadır. Kadir Gecesi hakkında Resulullah ve Ehl-i Beyt'inden nakledilen hadislerden de bunu rahatlıkla anlamak mümkündür. Zaten aksini söyleyen kimse de yoktur.
Soru 8: Kadir Gecesi'ne neden "Kadir Gecesi" denmiştir?
Cevap: Bu konuda çeşitli sözler söylenmiştir. Meselâ şöyle denmiştir: "Kadr; kadir kıymet anlamınadır. Bu gece de, kadir kıymet sahibi olduğu ve değerli ve yüce bir gece olduğu için, bu ismi almıştır."
Bir diğer görüş ise şudur: "Kadr; ölçü demektir. Kader de aynı manayadır. Bu gecede insanların mukadderatı ölçülüp biçildiği ve belirlendiği için mukadderat gecesi anlamında "Kadir Gecesi" denmiştir."
Duhan Suresi'ndeki ayetten de bunu anlamaktayız; buyuruyor ki: "Biz o'nu (Kur'ân'ı) mübarek bir gecede indirdik; hiç şüphesiz, biz sakındırıcılarız. O öyle bir gecedir ki, onda her hikmetli iş, tayin ve tanzim edilir." (Duhan, 3-4)
Ayrıca birçok hadisten de bu gecede insanların gelecek bir yıldaki mukadderatının tayin edildiği anlaşılmaktadır. Elbette bunun insanın serbestliğiyle hiçbir çelişkisi yoktur. Allah-u Tealâ'nın mukadderatı takdir etmesi; insanların kabiliyetleri, sergiledikleri tavırları, niyetleri vs. ile doğrudan bağlantılıdır. Kısacası insanlar, mukadderatlarının zeminlerini kendileri hazırlamaktadırlar. İnsanların geçmiş amelleri, sergiledikleri tavırlar ve mevcut hâlleri ve yine Kadir Gecesi'ndeki durumları, niyet, tövbe, dua ve ibadetleri onlar için biçilecek mukadderata zemin hazırlamaktadır.
Soru 9: Acaba Kadir Gecesi'ni bin aydan hayırlı kılan nedir?
Cevap: Zahiren bu gecenin faziletine sebep olan etken, başta Kur'ân'ın bu gecede nazil oluşudur. Ondan sonra bu gecede yapılan ibadet ve itaatlerdir.
Soru 10: Acaba Kadir Gecesi dünyanın her yerinde aynı mıdır?
Cevap: Bu sorunun cevabı bir nükteye dikkat edildiği takdirde aydınlanmış olur. Bildiğimiz gibi gece, yer kürenin bir yarısının gölgesinin diğer yarısına düşmesiyle gerçekleşmiş olur. Yine biliyoruz ki bu gölge, kürenin hareketiyle hareket etmektedir. Bu gölge, yirmi dört saat içerisinde bütün küreyi dolaşmış oluyor. Bu yüzden zahiren Kadir Gecesi'nden maksat, gecenin tam olarak yer küreyi 24 saat içerisinde dolaşmasından ibarettir. Böylece Kadir Gecesi her yerde tek geceden ibaret olmuş oluyor.
Soru 11: Surede geçen melekler ve Ruh aynı mıdır? Yani Ruh da bir melek midir?
Cevap: Ehl-i Beyt'ten nakledilen hadislerde Ruh'un melek değil, meleklerden daha yüce bir varlık olduğu söylenmektedir. Ayet-i kerimede Ruh'un meleklerden ayrı bir şekilde zikredilmesi de bunu teyit etmektedir.
Soru 12: "O gecede melekler ve Ruh, Rablerinin izniyle her şeyle birlikte inerler..." cümlesindeki "her şey"den maksat nedir?
Cevap: Zahiren maksat, insanların mukadderatı ve her türlü hayır ve berekettir.
Soru 13: Surenin sonunda bu geceye "selâm" sıfatının verilmesinin nedeni nedir?
Cevap: Bu konuda değişik tefsirler söylenmiştir. Meselâ denmiştir ki: "Yere inen melekler, müminlere selâm verdikleri için böyle söylenmiştir." Bir diğer görüş şudur: "Selâm, selâmet anlamınadır ve bu gecede şeytanlar zincirlendiği için o gece sabaha kadar, onların şerrinden selâmettedir. Kısacası bu gece, hayır ve bereket doludur ve şer diye bir şey bu gecede söz konusu değildir." İkisi de doğru olabilir. En doğrusunu Allah-u Tealâ bilir.
