.
.
Ehlader Araştırma Bölümü
Rahmân ve rahîm Allah’ın adıyla
Hasan Bedel
Karakteristik özellikleri açısından 1800’lerin sonuna ait olduğunu düşünebileceğimiz bez üzerine yapılmış bu çalışma “Penc-ten-i âl-i-abâ” veyahut bir diğer ismiyle “Hamse-i âl-i abâ” olarak bilinmektedir.
Fahr-i Kâinat Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa, İmam Ali, Hz. Fatıma, İmam Hasan ve Hüseyin'in isimlerinin yer aldığı bu eser “Kisâ Hadisi” ile İslam tarih literatürüne girmiştir. “Ehl-i Kisâ” adı ise daha çok Fars ve Türk edebiyatında kullanılan bir tabir olagelmiştir.
Bu eserin detaylı bir şekilde incelemesini yapmaya başladığımızda 'Müsennâ' tekniğine dayalı olduğunu göreceğiz. Çift ve karşılıklı yazılmış aynalı yazı olarak anılan müsennâ, hat sanatında önemli bir yere sahiptir. Müsennâ çalışmalarda simetrik bir denge esas alınarak sağ-sol veya yatay-dikey olarak tasarlanır. Bu durum genelde hattatın zevkine kalmış bir yorumdur.
Türkiye ve İran’da genellikle Esma-i Hüsnâ’dan bazı isimler, çifte vav, Hû, Allah Resulü’nün mübarek ismi, Hz. Ali’nin adı, besmele, Hüve’l-Bâkî, Kelime-i Tevhîd vb. çalışmalar müsennâ tekniği ile yazılmaktadır.
Yine karakteristik özellikleri göz önünde bulundurulduğunda muhtemelen İran, Hint veya Orta Asya coğrafyasına ait tekke işi bez üzeri bu çalışma 160X230 cm. ebatlarındadır. Yazı tarzına baktığımızda nispeten kötü bir hatta sahip olan hattatın güçlü bir kalemi olmadığı göze çarpmakla beraber şablonu başarılı bir şekilde dizayn ettiği görülmektedir. Simon Digby’nin şahsi koleksiyonunda bulunan ve ölümünden sonra 2011 senesinde 10.000 İngiliz Poundu’na müzayedede satışa çıkarıldı.
1932 senesinde Sömürge Hindistanı ya da bir diğer adıyla Britanya Hindistanı’nda dünyaya gelen Simon Everard Digby, deneyimli bir şarkiyatçı olmasının yanı sıra iyi bir çevirmen, yazar, kitap ve sanat eserlerinin açgözlü bir koleksiyoncusuydu. Hintçe, Urduca ve Farsça'yı oldukça iyi konuşabilen Digby'i kendi kültür ve birikimine ait olmayan binlerce eşyayı topladığı için koleksiyoner demek yerine oldukça mahir bir hırsız olarak da nitelendirebiliriz.
Simon Everard Digby - Delhi / Hindistan
2010 senesinde Delhi’de ölen Digby evli olmadığı ve bilinen bir yakın akrabası da bulunmadığı için birkaç milyon Poundluk koleksiyonunun en değerli eserleri 2011 senesinde müzayedelerde satışa çıkarıldı. Digby'nin çoğunlukla Hintçe ve Farsça el yazmalarından oluşan koleksiyonu ise Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi'ne bağışlandı. İşte bu eserler arasında bahsimizin konusu olan “Penc-ten-i âl-i-abâ” eseri de vardı.
“Ehl-i Kisâ” çalışmasındaki detaylara baktığımızda üstte Resul-i Ekrem’in bir hadis-i şerifi göze çarpmakta; “Fatıma benden bir parçadır..” hadisinin farklı bir anlatısı olan bu cümleler ise şöyledir:
فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي فَمَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي وَ مَنْ آذَانِي فَقَدْ آذَى اَللَّهَ
“Fatıma benden bir parçadır, ona eziyet eden bana eziyet etmiş olur, bana eziyet eden de Allah'a eziyet etmiş olur, bu da küfürdür.”
Hz. Peygamber’den Hz. Ali’yi öven iki hadis de çalışmanın en altında ardışık şekilde geçmektedir;
حُبُّ عَلِي حَسَنَةٌ لاَ يَضُرُّ مَعَهَا سَيِّئَةٌ وَ بُغْضُ عَلِي سَيِّئَةٌ لاَ يَنْفَعُ مَعَهَا حَسَنَةٌ
“Ali’yi sevmek iyiliktir, onunla birlikte hiçbir günah zarar vermez; Ali’ye olan düşmanlık ise bir günahtır ki, onunla birlikte hiçbir iyilik fayda vermez.”
Devamında ise “Ene Medînetu'l-İlm ve Aliyyun Bâbuhâ” / “Ben ilim şehriyim, Ali de onun kapısıdır.” hadis-i şerifi zikrolunmuştur.
Çalışmanın dört köşesinde yine müsennâ tekniğiyle kare içerisinde Ehl-i Kisâ’nın mübarek isimleri girift şekilde ya da tam anlamıyla Hurûfilik ile özdeşmiş harflerden suret çıkarma tekniği kullanılmıştır.
Eserin sağ ve sol yanlarında servi ağacına şeklini veren yazının gövdesi “Ya Muhammed, Ya Ali, Ya Fatıma,” ile oluşturulmuş ve üste uzanan kısmı 28 adet “Ya İmam Hüseyin” ile yükseldikten sonra taç kısmına “Allah” lafzı yazılmıştır.
Her iki servi ağacının üstünde de karşılıklı yazılmış aynalı yazıda “Bismillâhirrahmânirrahîm” vardır.
Yukarıda da belirtildiği üzere müsennâ bir çalışma olan bu eserin merkezinde ise daha iyi anlaşılması için sarı renkle belirtilmiş yazıda “Fatıma”, kırmızıda “Ali”, yeşilde “Muhammed”, siyahta “Allah” ve açık mavi yazıda ise “Hasan” yazılmıştır.
